Het programma dat ik de vorige keer aanraadde hebben Hanneke en ik nog een keer bekeken en er aantekeningen bij gemaakt. Niets in die documentaire komt helemaal onbekend voor, veel zelfs juist heel bekend, maar het zet alles toch zo goed op een rijtje dat ik het idee heb dat ik nu ‘weet’ wat DE crisis inhoudt. Met grote dank aan het Aftermath Network (AN). Aan de lezer te beoordelen of dat klopt. Daar gaan we!

Metamorfose van een crisis
Het goeie van het AN is dat ze niet blijven steken bij de bekende clichés over de crisis. Zij vormen het gebeurde om tot een consistent en logisch verhaal. Keiharde objectieve wetenschap is het niet, maar dat bieden bankiers en politici ook niet. Het gaat nu eenmaal om ‘menselijk’ gedrag en dat zal nooit als (dode) natuurkunde bestudeerd kunnen worden, wat sommige economen ons ook willen doen geloven. Daarom is het goed en verhelderend dat er zich andere wetenschappers mee bemoeien: sociologen, filosofen, communicatie-deskundigen, rechtsgeleerden. Net zoals Joris Luyendijk nu ‘antropologisch’ onderzoek doet in The City in Londen.

Crisis of truc?
Een van de centrale vragen die het AN stelt is of deze crisis wel een crisis is, of eigenlijk een truc of bedrog, zoals vaak te zien is op de spandoeken van (bijvoorbeeld) Spaanse demonstranten. Want daar lijkt het wel op. Grote banken en andere financiële instellingen in alle westerse landen komen in de loop van 2008 in ernstige liquiditeitsproblemen. Door zeer gecompliceerde en (ook vaak voor henzelf) onbegrijpelijke beleggingsconstructies, teveel en te risicovolle kredieten enz. Op enkele ‘roependen in de woestijn’ na heeft niemand dat zien aankomen, niet de centrale banken en andere toezichthouders, niet de rating bureaus en niet de politici en regeringen.

Als eenmaal duidelijk is dat een flink aantal banken het niet meer redt en dreigt om te vallen, zijn overheden en internationale bankinstellingen wel gedwongen om bij te springen met uiteindelijk duizenden miljarden om ‘het economisch systeem’ in stand te houden. Sommige banken worden door staten overgenomen, andere krijgen mega-leningen om hun liquiditeit weer op peil te brengen. De roep om betere regulering en toezicht is na deze crisis – begrijpelijkerwijze – groter dan ooit. Dit mag nooit meer gebeuren, al die mensen die hun huis of baan zijn kwijtgeraakt, al die bedrijven die zijn gesloten. Dat moet voorkomen worden, is de algemene mening.

Het vreemde is, dat er – ondanks alle stoere verhalen en plannen van regeringen en politici – weinig terecht komt van die strengere regels en toezicht. Drie jaar na het begin van de crisis is duidelijk dat de banken op dezelfde manier voortgaan als ervoor, of nog erger. Er zijn wel wat regels aangescherpt, zoals de Basel III akkoorden, maar in de praktijk blijkt dat de banken nog steeds de vrije hand hebben of nemen. Door hun enorme kennis- en technologie-voorsprong kunnen ze doen en laten wat ze willen. Ze maken, ook in landen als Spanje, nu weer winsten als nooit tevoren en speculeren dat het een lieve lust is. Er is/was dus wel degelijk van crisis, maar ook van bedrog sprake. Omdat banken en andere financiële instellingen ons – de belastingbetaler – hebben opgezadeld met enorme extra lasten, die nu ‘afbetaald’ worden door bezuinigingen op allerlei verworvenheden van onze welzijnsstaat. Dat is toch wel een heel slimme truc.

Internationaal kapitalisme viert hoogtij
Als je er goed op studeert en over nadenkt dan kan je niet tot een andere conclusie komen dan dat het kapitalisme, onder aanvoering van grote internationale bedrijven en de banksector in feite de macht heeft in de wereld. Niet dat ze vanuit één centrum werken en vandaar hun ‘complotten‘  smeden om ons arbeiders en burgers verder uit te buiten, maar in de praktijk komt al hun handelen gezamenlijk daar wel op neer. Zij bepalen hoe de zaken lopen, hoe gehandeld wordt, waar geïnvesteerd, wie wel en wie geen huis of werk of inkomen heeft. 
En nationale regeringen hebben het nakijken. Die blijken niet in staat die enorme macht van het internationale kapitaal in hun greep te krijgen, of op zijn minst te reguleren. Evenmin zijn internationale organisaties als de VN en Wereldbank in staat het tij te keren. We moeten onze meerdere erkennen: het grootkapitaal dat ons allemaal aan de leiband heeft.

Natuurlijk weten de kapitalisten dat het nodig is dat we inkomen hebben, en liefst groeiend, want alleen dan kunnen we consumeren (en lenen niet te vergeten), alleen dan levert dat winsten op voor verdere zelfverrijking. Vandaar ook de voortdurende roep om meer consumptie als enige uitweg uit de crisis, geen geld meer voor cultuur of zorg, maar voor producten, techniek, plasmaschermen, iPads, auto’s en ga zo maar door. Maar het netto effect is dat de inkomensverschillen alleen maar groter en groter worden, en dat wereldwijd, zowel in armere landen als in het ‘rijke’ Amerika. (wordt vervolgd)