Niet alleen meubels

De ‘bescheiden meubels’ van Alain Fornells in het plaatsje Bassan, boven Béziers, waren voor mij hét hoogtepunt van onze reis in juni/juli 2016 (en een tweede bezoek, begin 2017). Beide keren waren Hanneke en ik zijn enige gasten en kregen uitgebreide rondleidingen door de expositieruimtes en het atelier van deze bijzondere man. Op de site van Henk van Es is een eerste indruk (tekst, foto’s, video’s en links)van zijn werk te krijgen . Maar pas toen we hem ‘in levende lijve’ meemaakten werd duidelijk hoe mooi, bijzonder en aangrijpend het werk van deze kunstenaar is. Dan wordt ook duidelijk dat het niet alleen om de meubels gaat, maar misschien nog wel meer over zijn verhalen en de manier waarop hij die presenteert. Waarbij goed begrijpen van de Franse taal (met z’n Catalaanse dialect) wel een vereiste is.

In een speciaal daarvoor gerenoveerd oud huis, naast zijn woonhuis, zijn op drie verdiepingen de tientallen werken te vinden. Ronduit mooie meubel zijn het, nostalgisch, dromerig, verrassend, luidruchtig en soms aangrijpend, zoals het werk over de gezonken onderzeeër Koersk. En steeds met dat gesproken woord, eigenlijk meer performances van Alain.
Kijk vooral ook op zijn mooie site met o.a. een soort 3D-bezoek, meer video’s en verhalen. Eén daarvan heb ik hieronder proberen te vertalen. Waarbij blijkt dat het Frans op de een of andere manier toch mooier en beeldender klinkt dan het Nederlands. Het gaat om de tweede video op zijn pagina L’artiste.

Wat is duurzame ontwikkeling voor u?

De bescheiden, vriendelijke, poëtische manier waarop hij de bovenstaande vraag beantwoordt zegt veel over hoe hij in het leven staat. Nogmaals: mijn vertaling hieronder geeft dat maar gedeeltelijk weer.
“Voor mij zou dat vooral een beetje ‘eeuwigheid’ moeten zijn, eeuwigheid op een menselijke schaal. Voor ons, bijvoorbeeld voor een tuinier is dat als hij de bloemetjes ziet verschijnen aan de erwtenstruik. Als hij die weer ziet, is dat voor hem eeuwigheid. Dat is duurzame ontwikkeling, iets dat op een deugdelijke manier is gemaakt en heel vele jaren bruikbaar. Of het nu gaat om een huis dat je nieuw bouwt of renoveert. Dat je het zo verantwoord mogelijk doet, en het dus niet nodig is dat je al na korte tijd van alles weer moet kapotmaken en vervangen. Voilá, dat je ervoor zorgt dat het niet kapot hoeft gemaakt te worden. Een huis, een auto of wat dan ook. En als er dan toch iets kapotgemaakt of vervangen moet worden, dat het ‘afval’ weer hergebruikt kan worden. Zoals ik plankjes van oud verpakkingsmateriaal ook weer gebruik.”

In eerdere bijdragen (zie 1 en 2) is hier verslag gedaan van een reis die H&ik maakten langs Outsider Art Environments. Bij elkaar bezochten we zo’n tien/twaalf van die bijzondere plekken. Niet allemaal kwamen ze in een verslag terecht. Een flink deel is wel interessant om te bekijken, maar er valt eigenlijk niet veel meer over te vertellen dan al staat vermeld op de site van Henk van Es.
Toch zijn er enkelen die (voor mij) met kop en schouders boven de rest uitsteken.
Ten eerste is dat de Cycloop van Tinguely e.a. (overigens niet door Van Es beschreven, omdat het meer reguliere dan outsider kunst is). De Franse Wikipedia erover is interessant.
Als je van Tinguely houdt, dan is dit de absolute top en een bezoek (met rondleiding in dit enorme gevaarte) meer dan waard (onder Parijs). Tot 5 maart 2017 ook nog in het Stedelijk zijn grote overzichtstentoonstelling.

Verder bezochten we twee musea met outsider art. In Lausanne La Collection de l’Art Brut: prachtig museum met grote collectie en wisselende exposities.
Nog mooier vonden we La Fabuloserie (website hopelijk tijdelijk niet bereikbaar, maar wel hun Facebook-pagina en uitgebreide informatie op de Franse Wikipedia. Plus een beschrijving op de site van Henk van Es). Een privé museum opgezet door het echtpaar Bourbonnais om eigen kunst en collectie in onder te brengen. Alleen het pand al en de ligging (In Dicy, Yonne) zijn de moeite van een bezoek waard. Binnen staan overweldigende beelden van Alain Bourbonnais zelf. Maar ook veel andere outsider kunstenaars komen aan bod. Ons raakte in het museum zelf (er is ook een grote beeldentuin) werk van Francis Marshall, geen ‘echte’ outsider, omdat hij een officiële kunstopleiding volgde, maar toch heel verwant. Geen eigen site, maar zie o.a. hier en hier).

Het hoogtepunt was – sans aucun doute – Le Manège de Petit Pierre. In de tuin van de Fabuloserie is dit grandioze bouwsel van Pierre Avezard (1909-92) te bewonderen. Een soort kleine kermis met draaimolens, allerlei andere bewegende taferelen, een heuse Eiffeltoren uit hout, ijzer en afval en nog veel meer. Bijzonder, humoristisch en ontroerend, hoe deze zwaar gehandicapte man zo’n ‘eigen wereld’ heeft weten te bouwen (en in beweging houden). Zijn levenswerk dreigde, nadat hij in een verpleeghuis werd opgenomen, langzaam maar zeker te vergaan.
Gelukkig werd het in 1988 door het echtpaar Bourbonnais, met hulp van veel vrijwilligers, gedemonteerd en weer opgebouwd in de Fabuloserie. Bezoek de site van Henk van Es, waar veel informatie te vinden is over ‘Petit Pierre’ en waar alle filmpjes (ook het Russische) de moeite waard zijn.

Zoals hier eerder bericht maakte ik afgelopen winter een kaart van Europa met gele stippen erop (bijna honderd in Nederland, België, Duitsland, Zwitserland en Frankrijk). Die gele stippen staan voor ‘outsider environments’ (OE’s) die de moeite waard leken om te bezoeken. Andere landen volgen hopelijk nog.
Die stippenkaart werd aangevuld door een genummerde lijst met nuttige gegevens van al die plekken, grotendeels ontleend aan de fantastische site van Henk van Es (outsider-environments.blogspot.nl). De meest recente lijst, op basis waarvan we deze vakantie maakten, is onderaan dit artikel te downloaden.
In juni en juli maakten Hanneke en ik een reis langs een aantal van die plekken.

(Op weg naar de) Toren van Eben-Ezer
Het kostte wat moeite om de toren te vinden, omdat ik de gps had ingesteld op ‘Fort van Eben-Emael’ en dat is heel wat anders. Toen we de auto daar hadden geparkeerd werd duidelijk dat daar geen toren was, maar een fort. Ook interessant: één van de grootste bunker-complexen van België, waar flink gevochten is aan het begin van de tweede wereldoorlog.
Aanwijzingen van enkele buurtbewoners maakten duidelijk dat het een mooie wandeling was van daar naar de toren, precies aan de andere kan van het dorp. Dat deden we. Het grappige van ongeplande excursies is dat je vaak iets onverwachts tegenkomt. Ongeveer halverwege zagen we rechts van het pad een grasveld met stenen en ijzeren beelden, voornamelijk vrouwen en in de verte een bouwsel in de vorm van een piramide, waar een man aan het werk was.
Even later spraken we hem aan. Een gepensioneerd ondernemer uit Maastricht die hier al jaren aan het beeldhouwen is, veel vrouwenfiguren uit keihard steen (hij noemde het ‘tau’) maar rond zijn atelier ook andere beelden met hout, staal en leer. Heel mooi en ‘a hell of a job’ – leek het ons – om beelden uit die grote stukken keiharde steen te slijpen en houwen. Zijn naam hebben we niet gevraagd. En of het een OE is laten we aan de experts. De plek is op Google Earth te vinden op 50.47.17,59 N / 5.40.09,27 O (als ik het goed heb, in ieder geval daar ergens in de buurt).
O ja, en die piramide bleek een omgekeerde kolentrechter uit een gesloten Limburgse kolenmijn, fraai met ramen erin omgebouwd tot atelier.

Even later kwamen we dit op een boom geplakte stuk karton tegen met een wel heel cynische boodschap. “Hartelijk dank aan de persoon die mijn bijl heeft gestolen. Let op! Misschien staat hij/zij wel achter u. In wat voor wereld we leven! w.g. Wargé Michel” Mooi is dan de Franse taal die hij/zij vermijdt door het vrouwelijke woord ‘personne’.

Maar daarna kwamen we dan toch bij de Toren van Eben-Ezer. Hier geen uitgebreid verslag, omdat op de site van Wim van Es en Wikipedia daarover van alles te vinden is (zie OEE en Wiki).

Ja, wat moet je van zo’n toren denken, imposant is hij zeker: twintig meter hoog, met een oppervlak van twaalf bij twaalf meter en zeven etages. En… bijna helemaal van vuursteen. Wat een waanzinnige klus moet dat geweest zijn. Ongelofelijk, maar waar!
Op alle etages uitgebreide exposities over werk en denken van Robert Garcet (samen met vele anderen) de bouwer van deze vuursteenkolos.
Op een enkel onderdeel van de exposities na (veel te veel tekst en dat ook nog voor een groot deel op oude rammelende computers) is het niet om aan te zien en door te komen. Ook nog rommelig en slecht onderhouden. De theorieën van Garcet, vervat in een flink aantal dikke boeken, in te zien op een van de etages, lijken niet meer dan een enorme brei van woorden, woorden en nog eens woorden. Een vreemd mengsel van paleontologie, fantasie, getallenleer, bijbel en persoonlijke opvattingen over een volk dat hier miljoenen jaren geleden geleefd zou hebben. Dat alles op basis van weinig en ongeloofwaardig bewijsmateriaal.

Wel informatief en boeiend was een tv-film over zijn leven waarin de maker van de toren uitgebreid aan het woord komt, athéist, pacifist met heldere uitspraken over die onderwerpen die er niet om liegen. Maar waarom dat allemaal in dikke boeken, schilderingen, reliëfs en panelen in honderdvoud, compleet onbegrijpelijk uitgelegd moet worden, ik snap het niet. Na het dak met vier cherubijnen (die de apocalyps zouden aankondigen) en een prachtig uitzicht daalden we af naar de beeldentuin in het grote golvend park om de toren. Met wisselende beeldhouwwerken en b(r)ouwsels van Garcet en veel andere outsiders.
Een bijzondere plek, en dat allemaal onderhouden door een stichting, vrijwilligers, pacifisten, athéisten en esperantisten.

Europa bucket list juni/juli 2016 (De toren staat kort beschreven op nummer 25 van deze lijst).